Od momentu ogłoszenia przez Ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka zakupu samolotu FA-50 przez Polskę rozgorzała w naszym kraju dyskusja na temat wyboru tego statku powietrznego. Społeczeństwo jest podzielone w tej sprawie. W tym artykule przedstawię kilka faktów, które, mam nadzieję, pozwolą na zrozumienie potrzeby zakupu koreańskiej maszyny.
Sam zakup odbywa się na zasadzie pilnej potrzeby operacyjnej, która opiera się na Decyzji nr 116/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 1 września 2021 r. Ogłoszono, że nowo pozyskane samoloty mają zastąpić użytkowane w naszych Siłach Powietrznych samoloty produkcji wschodniej – Su-22 (dysponujemy 12 jednomiejscowymi Su-22M4 oraz 6 dwumiejscowymi Su-22UM3K), a także MiG-29 (na stanie Sił Powietrznych znajdują się 22 jednomiejscowe MiG-29A oraz 6 dwumiejscowych MiG-29UB). Dzieje się tak z dwóch powodów. Pierwszym z nich są wychodzące resursy starzejących się statków powietrznych, natomiast drugim brak możliwości pozyskania części do samolotów, przede wszystkim
z uwagi na nałożone na Federację Rosyjską sankcje w związku z inwazją na Ukrainę.
Miejsce bazowania
W najbliższym czasie do Polski trafi 12 samolotów FA-50 w wersji Block 10 oraz 36 FA-50PL Block 20. Nieznane jest na chwilę obecną miejsce ich bazowania, natomiast można przypuszczać, że będą to Malbork (22 Baza Lotnictwa Taktycznego), Mińsk Mazowiecki (23 Baza Lotnictwa Taktycznego) oraz Dęblin (41 Baza Lotnictwa Szkolnego).
Powody zakupu
Samoloty te zostały zakupione przede wszystkim z uwagi na ich dostępność, szybką możliwość dostawy (dla przykładu zamówione w 2018 roku przez Słowację samoloty F-16 będą dostarczone w roku 2024) oraz preferencyjną cenę (szacowana jest na około 40 – 50 milionów dolarów, podczas, gdy F-35 to koszt około 90 milionów, a F-16 ok. 80). Ponadto ważnym aspektem jest również koszt eksploatacji statku powietrznego – w przypadku FA-50 koszt godziny lotu jest stosunkowo niski w porównaniu z użytkowanymi przez nasze siły powietrzne samolotami – będzie on kilkukrotnie niższy niż F-16, nie wspominając już nawet o F-35. Może przełożyć się to na przejęcie zadań wykonywanych przez nasze Su-22 oraz MiG-29, a nawet odciążenie części zadań F-16. Samoloty FA-50 mogłyby również pełnić dyżury bojowe. Często para dyżurna podrywana jest dla treningu – Tango Scramble – co pozwala przećwiczyć współdziałanie nie tylko samych pilotów, ale także nawigatorów naprowadzania i obsługi naziemnej. Przechwycenia bojowe określane są z kolei jako Alpha Scramble.
Krótka charakterystyka samolotu
Samolot jest lekkim samolotem bojowym o rozpiętości skrzydeł 9,45 m, długości 13,14 m oraz wysokości 4,81 m. Powierzchnia nośna skrzydeł wynosi 26 m2. Jego masa własna to 6 350 kg, maksymalna masa startowa – 12 226 kg. Może przenieść 3 740 kg uzbrojenia na 7 węzłach. Dużą zaletą jest jego ponaddźwiękowa prędkość maksymalna – 1838 km/h. Ta minimalna wynosi 195 km/h, natomiast prędkość wznoszenia 198 m/s. Pułap na jaki może się wznieść wynosi 14 630 m. Zasięg wynosi ok. 1850 km. Samolot może również operować z DOL (Drogowe Odcinki Lotniskowe) – wiele z nich istnieje w naszym kraju, a część została w ostatnim czasie wyremontowana. Takie operacje mogą być kluczowe na przykład w przypadku zniszczenia lotnisk na terenie Polski – tego typu sytuację mogliśmy zaobserwować na początku wojny w Ukrainie, kiedy to strona rosyjska zniszczyła wiele lotnisk. Pod tym względem F-16 ustępuje FA-50.
Kilka słów o sterowaniu
Sterowanie odbywa się w oparciu o system fly by wire o potrójnej redundancji, natomiast zbudowane jest w układzie HOTAS (Hands On Throttle And Stick – w wolnym tłumaczeniu ‘dłonie na przepustnicy i drążku’), co przekłada się na fakt, że dostęp do wielu funkcji dostępny jest bez odrywania rąk od przepustnicy bądź drążka. Ciekawy jest fakt, że w przeciwieństwie do wykorzystywanego w Polsce F-16D, ruch drążka w jednej kabinie powoduje identyczny ruch w drugiej kabinie. Na podstawie swojego lotniczego doświadczenia mogę stwierdzić, że jest to bardzo ważne, przede wszystkim w przypadku lotów szkolnych, kiedy instruktor może obserwować działania ucznia.
Wyposażenie FA-50
Samolot wyposażony jest w izraelski radar Elta EL/M-2032 (zasięg wykrywania do 220 kilometrów, a w przypadku celów morskich do 370 km) porównywalny z tym, założonym na wykorzystywanych przez Polskę F-16C/D Block 52+ (AN/APG-68(V)9) i co ważniejsze zdecydowanie przewyższający te z MiG-29 oraz Su-22. Awionika samolotu zabudowana jest na szynie danych MIL-STD-1553. Składa się ona z radiowysokościomierza Honeywell HG9550, radiostacji VHF Raytheon ARC-232, systemu nawigacji satelitarnej i bezwładnościowej Honeywell H-764G, systemu nawigacji VOR i lądowania według przyrządów Rockwell Collins VIR-130A oraz odbiornika systemu radionawigacyjnego TACAN ARN-153V.
Ponadto dla wersji Block 20 przewidywane jest wykorzystanie jeszcze lepszego radaru – mowa jest nawet o 3 radarach produkcji amerykańskiej Northrop Grumman AN/APG-83 SABR (charakteryzuje go zasięg do 370 km), Raytheon AN/APG-84 oraz Raytheon PhantomStrike. Zdecydowaną zaletą FA-50 jest również wykorzystanie systemu transmisji danych Link 16 wykorzystywanego nie tylko przez F-16 (a w przyszłości również F-35), ale także przez pozostałe statki powietrzne państw NATO. Co więcej wersja Block 20 ma również posiadać możliwość zainstalowania sondy, która umożliwi tankowanie podczas lotu, co dodatkowo zwiększy zasięg i podniesie możliwości bojowe. Planuje się również stworzenie odpowiednich zbiorników konforemnych (CFT), które dodatkowo zwiększą ilość zabieranego paliwa, a przez to zasięg, nie pogarszając zbytnio właściwości aerodynamicznych samolotu.
System TACAN
Jak wcześniej wspomniałem samolot FA-50 wyposażony jest w odbiornik systemu TACAN. Dla przybliżenia czym jest ten system przedstawię jego krótką charakterystykę. System TACAN (Tactical Air Navigation) to wojskowy, nieautonomiczny (do prawidłowego działania potrzebuje urządzenia zainstalowanego na ziemi – radiolatarni), suwerenny (nie jest sprawowana nad nim kontrola i nadzór innych państw – dla przykładu znany przez wszystkich GPS jest niesuwerenny – nadzór sprawuje nad nim USA), odległościowo – namiarowy (do określenia dokładnego położenia statku powietrznego potrzeba radionamiaru oraz odległości od radiolatarni) system bliskiej radionawigacji. Pozwala on nawet na nieprecyzyjne podejście do lądowania.
Na ziemię może przesyłać dane dotyczące aktualnego stanu samolotu i parametrów lotu, natomiast na pokład statku powietrznego zadanych parametrów lotu i wytycznych kursu. Pozwala on również, w sytuacjach awaryjnych, na komunikację głosową. Cechuje go wysoka dokładność – błąd określenia odległości wynosi do 185 metrów, natomiast azymutu zawiera się w przedziale 0,2 – 0,6 stopnia. W kanale azymutu obsługiwać może nieograniczoną liczbę statków powietrznych, natomiast w kanale odległości liczba ta jest ograniczona do 100 użytkowników. Zajmuje on pasma częstotliwości z przedziału 960 – 1215 MHz.
Uzbrojenie
Obecnie możliwości przenoszenia uzbrojenia przez samolot FA-50 nie są imponujące. Jest on wyposażony w trzylufowe działko General Dynamics A-50 kalibru 20 mm. Jest ono mniejszą wersją sześciolufowego działka M61 Vulcan występującego na przykład na samolocie F-16. Zapas amunicji to 205 sztuk. Może przenosić pociski powietrze-powietrze AIM-9 Sidewinder (wersje L, M, P oraz S), powietrze-ziemia AGM-65 Maverick (wersje A, B, D oraz G), bomby swobodnie spadające Mk 82, bomby naprowadzane nawigacją satelitarną GBU-38/B JDAM, bomby kasetowe z korekcją wpływu wiatru CBU-105 z subamunicją BLU-108 oraz wyrzutnie niekierowanych pocisków rakietowych LAU-3/A.
Niemniej w najbliższym czasie planowane są integracje z pociskami powietrze-powietrze AIM-9 Sidewinder (wersja X), a także AIM-120 AMRAAM (wykorzystywane na F-16), powietrze-ziemia Brimstone (planowane są na niszczycielach czołgów w ramach programu Otokar-Brzoza) i szwedzko- niemieckimi pociskami Taurus KEPD 350 (można przypuszczać, że nie zostaną one jednak wprowadzone na uzbrojenie polskich Sił Powietrznych) oraz manewrującymi pociskami przeciwokrętowymi NSM. FA-50 został również wyposażony w zasobnik do naprowadzania laserowego Sniper ATP, który pozwala na wykorzystanie szerokiej gamy uzbrojenia precyzyjnego (na przykład bomby kierowane laserowo GBU-12 Paveway).
Minusem jego stosowania jest to, że będzie musiał być on podwieszony na węźle podkadłubowym. Może się to przełożyć się na skrócenie zasięgu lub ograniczenie masy zabieranego uzbrojenia. W miejscu tym można byłoby podwiesić zbiornik paliwa lub bombę.
Porównanie samolotów MiG-29, Su-22, F-16 i FA-50 przy wykorzystaniu podstawowych parametrów
| Parametr | MiG-29 | Su-22 | FA-50 | F-16 |
| Rozpiętość [m] | 11,36 | 10,025/13,68 | 9,45 | 9,96 |
| Długość [m] | 17,32 | 19,026 | 13,14 | 15,06 |
| Wysokość [m] | 4,73 | 5,129 | 4,81 | 4,9 |
| Powierzchnia nośna [m2] | 38 | 34,15/38,49 | 26 | 28 |
| Masa własna [kg] | 10 900 | 10 640 | 6 350 | 12 020 |
| Masa startowa [kg] | 18 480 | 19 500 | 12 226 | 19 187 |
| Masa uzbrojenia [kg] | 2 000 | 4 250 | 3 740 | 7 167 |
| Liczba węzłów uzbrojenia | 6 | 8 | 7 | 9+2 (na sensory) |
| Prędkość maksymalna [km/h] | 2445 | 1850/1350 (na poziomie morza)/1250 (na poziomie morza z podwieszeniami) | 1838 | 2178/ 1482 (na poziomie morza) |
| Prędkość minimalna [km/h] | 230 | 265 | 195 | 230 |
| Prędkość wznoszenia [m/s] | 330 | 230 | 198 | 254 |
| Pułap [m] | 17 500 | 15 200 | 14 630 | 18 000 |
| Zasięg [km] | 1750 | 2550 | 1851 | 3200 |
| Rozbieg [m] | 240 | 600 | 345 | 250 |
| Dobieg [m] | 600 | 950 | 710 | 530 |
Wady
Samolot posiada również kilka wad. Pierwszą z nich jest zasięg wynoszący ok. 1850 km (dotyczy wersji podstawowej – bez planowanej sondy do tankowania w powietrzu). Jest on porównywalny z samolotem MiG-29 (zasięg 1750 km), który właśnie z tego powodu był krytykowany. Niemniej ma on zastąpić tą maszynę i będzie w stanie bez problemu wykonywać misje z zakresu Air Policing lub misje bojowe. Ponadto mniejsza, względem F-16, jest też masa uzbrojenia jaką może przenosić, a także liczba węzłów uzbrojenia. Wadą jest także brak dysponowania pociskami powietrze – powietrze średniego zasięgu, natomiast planowana jest integracja z pociskami AMRAAM.
Podsumowanie
Na chwilę obecną bardzo dużo mówi się o możliwościach rozwoju FA-50, szczególnie pod względem integracji uzbrojenia. Niektórzy mogą traktować to jako wadę, natomiast, z drugiej strony, pozostawia to szeroką możliwość rozwoju platformy. Prawdę mówiąc wręcz jej przekształcenie z maszyny szkolno – bojowej w lekką maszynę bojową. Należy pamiętać również, że ewentualne walki prowadzić będziemy z samolotami rosyjskimi (bądź białoruskimi, które są tak naprawdę konstrukcjami rosyjskimi), a nie maszynami na poziomie USA, Francji czy Wielkiej Brytanii. Poza tym obserwacja sytuacji na Ukrainie dostarcza nam obrazów lotnictwa rosyjskiego, ukazując wiele jego wad i słabości.
Prędzej czy później i tak bylibyśmy zmuszeni do wymiany starych, radzieckich samolotów na nowe konstrukcje, zbudowane w duchu innej filozofii i ergonomii kabiny, a także uzbrojeniem szeroko wykorzystywanym przez państwa członkowskie NATO. Trwający za naszą wschodnią granicą konflikt jedynie przyspieszył procesy, które i tak miały wkrótce nastąpić w naszych Siłach Powietrznych.
Podsumowując, stwierdzam, że zakup samolotów FA-50 dla polskich Sił Powietrznych jest bardzo trafionym zakupem. Dodatkowo najlepszym jaki można było zrobić w aktualnej sytuacji. Właściwości koreańskiego samolotu zdecydowanie przewyższają właściwości Su-22 czy MiG-29. Wykorzystywanie przez niego stosowanego również na samolotach F-16 uzbrojenia oraz systemu transmisji danych zgodnego z systemem stosowanym w Wojsku Polskim pokazuje, że „mały F-16”, jak bywa często nazywany, bez wątpienia wpasuje się bardzo dobrze w nasz system obronny.
Źródła:
1. https://publicintelligence.net/hellenic-air-force-f-16cd-flight-manuals/
2. https://www.af.mil/About-Us/Fact-Sheets/Display/Article/104505/f-16-fighting-falcon/
3. https://air-fly.pl.tl/_Mig_29.htm
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Su-17
5. https://www.koreaaero.com/EN/Business/FA50.aspx
6. https://de.wikipedia.org/wiki/KAI_T-50
7. https://www.konflikty.pl/technika-wojskowa/w-powietrzu/t-50-fa-50-golden-eagle/
